1. Ustawa Rządowa
Preambuła
W imię Boga w Trójcy Świętej jedynego. Stanisław August z Bo ej łaski i woli narodu król Polski,
wielki ksią ę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, mudzki, kijowski, wołyński, podolski, podlaski,
inflancki, smoleński, siewierski i czernichowski, wraz z stanami skonfederowanymi w liczbie
podwójnej naród polski reprezentującymi.
Uznając, i los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji narodowej jedynie
zawisł, długim doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu naszego wady, a chcąc korzystać z pory,
w jakiej się Europa znajduje i z tej dogorywającej chwili, która nas samym sobie wróciła, wolni od
hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc dro ej nad ycie, nad szczęśliwość osobistą egzystencję
polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, którego los w nasze ręce jest
powierzony, chcąc oraz na błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń
zasłu yć, mimo przeszkód, które w nas namiętności sprawować mogą, dla dobra powszechnego, dla
ugruntowania wolności, dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością ducha
niniejszą konstytucję uchwalamy i tę całkowicie za świętą, za niewzruszoną deklarujemy, dopóki by
naród w czasie prawem przewidzianym wyraźną wolą nie uznał potrzeby odmienienia w niej jakiego
artykułu. Do której to konstytucji dalsze ustawy sejmu teraźniejszego we wszystkim stosować się mają.
I. Religia panująca
Religią narodową panującą jest i będzie wiara święta rzymska katolicka ze wszystkimi jej prawami;
przejście od wiary panującej jakiegokolwiek wyznania jest zabronione pod karami apostazji. e zaś
ta sama wiara święta przykazuje nam kochać bliźnich naszych, przeto wszystkim ludziom
jakiegokolwiek bądź wyznania pokój w wierze i opiekę rządową winniśmy. I dlatego wszelkich
obrządków i religii wolność w krajach polskich podług ustaw krajowych gwarantujemy.
II. Szlachta ziemianie
Szanując pamięć przodków naszych jako fundatorów rządu wolnego, stanowi szlacheckiemu wszelkie
swobody, wolności, prerogatywy pierwszeństwa w yciu prywatnym i publicznym najuroczyściej
zapewniamy, szczególniej zaś prawa, statuta i przywileje temu stanowi od Kazimierza Wielkiego,
Ludwika Węgierskiego, Władysława Jagiełły i Witolda brata jego, wielkiego księcia litewskiego, nie
mniej od Władysława i Kazimierza Jagiellończyków, od Jana Alberta, Aleksandra i Zygmunta
Pierwszego braci, od Zygmunta Augusta, ostatniego z linii jagiellońskiej, sprawiedliwie i prawnie
nadane, utwierdzamy i za niewzruszone uznajemy. Godność stanu szlacheckiego w Polszcze za równą
wszelkim stopniom szlachectwa, gdziekolwiek u ywanym, przyznajemy. Wszelką szlachtę równymi być
między sobą uznajemy, nie tylko co do starania się o urzędy i o sprawowanie posług Ojczyźnie, honor,
sławę, po ytek przynoszących, ale oraz co do równości u ywania przywilejów i prerogatyw stanowi
szlacheckiemu słu ących. Nade wszystko zaś prawa bezpieczeństwa osobistego, wolności osobistej i
własności gruntowej i ruchomej, tak jak od wieków ka demu słu yły, świętobliwe nienaruszenie
zachowanie mieć chcemy i zachowujemy; zaręczając najuroczyściej, i przeciwko własności
czyjejkolwiek adnej odmiany lub ekscepcji w prawie nie dopuścimy; owszem, najwy sza władza

2. krajowa i rząd przez nią ustanowiony adnych pretensji pod pretekstem iurium regalium i
jakimkolwiek innym pozorem do własności obywatelskich bądź w części, bądź w całości rościć sobie
nie będzie. Dla czego bezpieczeństwo osobiste i wszelką własność komukolwiek z prawa przynale ną
jako prawdziwy społeczności węzeł, jako źrenicę wolności obywatelskiej szanujemy, zabezpieczamy,
utwierdzamy i aby na potomne czasy szanowane, ubezpieczone i nienaruszone zostawały, mieć
chcemy.
Szlachtę za najpierwszych obrońców wolności i niniejszej konstytucji uznajemy. Ka dego szlachcica
cnocie, obywatelstwu i honorowi jej świętości do szanowania, jej trwałości do strze enia poruczamy
jako jedyną twierdzę Ojczyzny i swobód naszych.
III. Miasta mieszczanie
Prawo na teraźniejszym sejmie zapadłe pod tytułem Miasta nasze królewskie wolne w państwach
Rzeczypospolitej w zupełności utrzymane mieć chcemy i za część niniejszej konstytucji deklarujemy,
jako prawo wolnej szlachcie polskiej dla bezpieczeństwa ich swobód i całości wspólnej Ojczyzny
nową, prawdziwą i skuteczną dające siłę.
IV. Chłopi włościanie
Lud rolniczy, spod którego ręki płynie najobfitsze bogactw krajowych źródło, który najliczniejszą w
narodzie stanowi ludność, a zatem najdzielniejszą kraju siłę, tak przez sprawiedliwość, ludzkość i
obowiązki chrześcijańskie, jako i przez własny nasz interes dobrze rozumiany, pod opiekę prawa i
rządu krajowego przyjmujemy, stanowiąc: i odtąd jakiebykolwiek swobody, nadania lub umowy
dziedzice z włościanami dóbr swoich autentycznie uło yli, czyli by te swobody, nadania i umowy były z
gromadami, czyli te z ka dym osobno wsi mieszkańcem zrobione, będą stanowić wspólny i wzajemny
obowiązek podług rzetelnego znaczenia, warunków i opisu zawartego w takowych nadaniach i
umowach pod opiekę rządu krajowego podający układy takowe i wynikające z nich obowiązki przez
jednego właściciela gruntu dobrowolnie przyjęte, nie tylko jego samego, ale i następców jego lub
prawa nabywców tak wiązać będą, e ich nigdy samowolnie odmieniać nie będą mocni. Nawzajem
włościanie jakiejkolwiek bądź majętności od dobrowolnych umów, przyjętych nadań i z nimi
złączonych powinności usuwać się inaczej nie będą mogli, tylko w takim sposobie i z takimi
warunkami, jak w opisach tych e umów postanowione mieli, które czy na wieczność, czyli do czasu
przyjęte, ściśle ich obowiązywać będą. Zawarowawszy tym sposobem dziedziców przy wszelkich
po ytkach od włościan im nale ących, a chcąc jak najskuteczniej zachęcić pomno enie ludności
krajowej, ogłaszamy wolność zupełną dla wszystkich ludzi tak nowo przybywających, jak i tych którzy
by pierwej z kraju oddaliwszy się, teraz do Ojczyzny powrócić chcieli, tak dalece, i ka dy człowiek do
państw Rzeczypospolitej nowo z którejkolwiek strony przybyły lub powracający, jak tylko stanie nogą
na ziemi polskiej, wolnym jest zupełnie u yć przemysłu swego jak i gdzie chce, wolny jest czynić
umowy na osiadłość, robociznę lub czynsze, jak i dopóki się umówi, wolny jest osiadać w mieście lub
na wsiach, wolny jest mieszkać w Polszcze lub do kraju, do którego zechce, powrócić, uczyniwszy
zadosyć obowiązkom, które dobrowolnie na siebie przyjął.

3. V. Rząd, czyli oznaczenie władz publicznych
Wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu. Aby więc całość państw,
wolność obywatelska i porządek społeczności w równej wadze na zawsze zostawały, trzy władze rząd
narodu polskiego składać powinny i z woli prawa niniejszego na zawsze składać będą, to jest: władza
prawodawcza w Stanach zgromadzonych, władza najwy sza wykonawcza w królu i Stra y i władza
sądownicza w jurysdykcjach na ten koniec ustanowionych lub ustanowić się mających.
VI. Sejm, czyli władza prawodawcza
Sejm czyli Stany zgromadzone na dwie izby dzielić się będą: na izbę poselską i na izbę senatorską pod
prezydencją króla.
Izba poselska jako wyobra enie i skład wszechwładztwa narodowego będzie świątynią
prawodawstwa. Przeto w izbie poselskiej najpierw decydowane będą wszystkie projekta.
1-mo Co do praw ogólnych, to jest konstytucyjnych, cywilnych, kryminalnych i do ustanowienia
wieczystych podatków, w których to materiach propozycje do tronu województwom, ziemiom i
powiatom do roztrząśnienienia podane, a przez instrukcje do izby przychodzące, najpierw do decyzji
wzięte być mają.
2-do Co do uchwał sejmowych, to jest poborów doczesnych, stopnia monety, zaciągania długu
publicznego, nobilitacji i innych nagród przypadkowych, rozkładu wydatków publicznych
ordynaryjnych i ekstraordynaryjnych, wojny, pokoju, ostatecznej ratyfikacji traktatów związkowych i
handlowych, wszelkich dyplomatycznych aktów i umów do prawa narodów ściągających się,
kwitowanie magistratur wykonawczych i tym podobnych zdarzeń, głównym narodowym potrzebom
odpowiadających, w których to materiach propozycje od tronu prosto do izby poselskiej przychodzić
mające, pierwszeństwo w prowadzeniu mieć będą.
Izby senatorskiej, zło onej z biskupów, wojewodów, kasztelanów i ministrów pod prezydencją króla,
mającego prawo raz dać votum swoje, drugi raz paritatem rozwiązywać osobiście lub nadesłaniem
zdania swojego do tej e izby, obowiązkiem jest: 1-mo Ka de prawo, które po przejściu formalnym w
izbie poselskiej do senatu natychmiast przesłane być powinno, przyjąć lub wstrzymać do dalszej
narodu deliberacji opisaną w prawie większością głosów; przyjęcie moc i świętość prawa nadawać
będzie; wstrzymanie zaś zawiesi tylko prawo do przyszłego ordynaryjnego sejmu, na którym gdy
powtórna nastąpi zgoda, prawo zawieszone od senatu przyjętym być musi. 2-do Ka dą uchwałę
sejmową w materiach wy ej wyliczonych, którą izba poselska senatowi przesłać natychmiast powinna,
wraz z tą izbą poselską większością głosów decydować, a złączona izb obydwóch większość według
prawa opisana będzie wyrokiem i wolą Stanów.

4. Warujemy, i senatorowie i ministrowie w obiektach sprawowania się z urzędowania swego bądź w
Stra y, bądź w komisji, votum decisivum w sejmie nie będą mieli i tylko zasiadać wtenczas w senacie
mają dla dania eksplikacji na ądanie sejmu.
Sejm zawsze gotowym będzie. Prawodawczy i ordynaryjny rozpoczynać się ma co dwa lata, trwać zaś
będzie podług opisu prawa o sejmach. Gotowy, w potrzebach nagłych zwołany, stanowić ma o tej tylko
materii, do której zwołanym będzie lub o potrzebie po czasie zwołania przypadłej. Prawo adne na
tym ordynaryjnym sejmie, na którym ustanowione było, znoszonym być nie mo e. Komplet sejmu
składać się będzie z liczb osób ni szym prawem opisanej, tak w izbie poselskiej, jako i w izbie
senatorskiej.
Prawo o sejmikach, na teraźniejszym sejmie ustanowione, jako najistotniejszą zasadę wolności
obywatelskiej uroczyście zabezpieczamy.
Jak zaś prawodawstwo sprawowane być mo e przez wszystkich i naród wyręcza się w tej mierze przez
reprezentantów, czyli posłów swoich dobrowolnie wybranych, przeto stanowimy, i posłowie na
sejmikach obrani w prawodawstwie i ogólnych narodu potrzebach podług niniejszej konstytucji
uwa ani być mają jako reprezentanci całego narodu, będąc składem ufności powszechnej.
Wszystko i wszędzie większością głosów udecydowane być powinno. Przeto liberum veto,
konfederacje wszelkiego gatunku i sejmy konfederackie jako duchowi niniejszej konstytucji przeciwne,
rząd obalające, społeczność niszczące, na zawsze znosimy.
Zapobiegając z jednej strony gwałtownym i częstym odmianom konstytucji narodowej, z drugiej
uznając potrzebę wydoskonalenia onej po doświadczeniu jej skutków co do pomyślności publicznej,
porę i czas rewizji i poprawy konstytucji co lat dwadzieścia pięć naznaczamy, chcąc mieć takowy sejm
konstytucyjny ekstraordynaryjnym podług osobnego o nim prawa opisu.
VII. Król, władza wykonawcza
aden rząd najdoskonalszy bez dzielnej władzy wykonawczej stać nie mo e. Szczęśliwość narodów od
praw sprawiedliwych, praw skutek od ich wykonania zale y. Doświadczenie nauczyło, e zaniedbanie
tej części rządu nieszczęściami napełniło Polskę. Zawarowawszy przeto wolnemu narodowi polskiemu
władzę praw sobie stanowienia i moc baczności nad wszelką wykonawczą władzą oraz wybierania
urzędników do magistratur, władzę najwy szego wykonywania praw królowi i radzie jego oddajemy,
która to rada Stra ą Praw zwać się będzie.

5. Władza wykonawcza do pilnowania praw i onych pełnienia ściśle jest obowiązana. Tam czynna z
siebie będzie, gdzie prawa dozwalają, gdzie prawa potrzebują dozoru egzekucji, a nawet silnej
pomocy. Posłuszeństwo nale y się jej zawsze od wszystkich magistratur, moc przynaglenia
nieposłuszne i zaniedbujące swe obowiązki magistratury w jej ręku zostawiamy.
Władza wykonawcza nie będzie mogła praw stanowić ani tłumaczyć, podatków i poborów pod
jakimkolwiek imieniem nakładać, długów publicznych zaciągać, rozkładu dochodów skarbowych przez
sejm zrobionego odmieniać, wojny wydawać, pokoju ani traktatu i adnego aktu dyplomatycznego
definitive zawierać. Wolno jej tylko będzie tymczasowe z zagranicznymi prowadzić negocjacje oraz
tymczasowe i potoczne dla bezpieczeństwa i spokojności kraju wynikające potrzeby załatwiać, o
których najbli szemu zgromadzeniu sejmowemu donieść winna.
Tron polski elekcyjnym przez familie mieć na zawsze chcemy i stanowimy. Doznane klęski
bezkrólewiów, periodycznie rząd wywracających, powinność ubezpieczenia losu ka dego mieszkańca
ziemi polskiej i zamknięcia na zawsze drogi wpływom mocarstw zagranicznych, pamięć świetności i
szczęścia Ojczyzny naszej za czasów familii ciągle panujących, potrzeba odwrócenia od ambicji tronu
i mo nych Polaków, zwrócenia do jednomyślnego wolności narodowej pielęgnowania wskazały
roztropności naszej oddanie tronu polskiego prawem następstwa. Stanowimy przeto, i po yciu,
jakiego nam dobroć boska pozwoli, elektor dzisiejszy saski w Polszcze królować będzie. Dynastia
przyszłych królów polskich zacznie się na osobie Fryderyka Augusta, dzisiejszego elektora saskiego,
którego sukcesorom de lumbis z płci męskiej tron polski przeznaczamy. Najstarszy syn króla
panującego po ojcu na tron następować ma. Gdyby zaś dzisiejszy elektor saski nie miał potomstwa
płci męskiej, tedy mą przez elektora za zgodą Stanów zgromadzonych córce jego obrany zaczynać ma
linie następstwa płci męskiej do tronu polskiego. Dlaczego Marię Augustę Nepomucenę, córkę
elektora, za infantkę polską deklarujemy, zachowując przy narodzie prawo, adnej preskrypcji
podpadać nie mogące, wybrania do tronu drugiego domu po wygaśnięciu pierwszego.
Ka dy król, wstępując na tron, wykona przysięgę Bogu i narodowi na zachowanie konstytucji
niniejszej, na pacta conventa, które uło one będą z dzisiejszym elektorem saskim jako przeznaczonym
do tronu i które tak jak dawne wiązać go będą.
Osoba króla jest święta i bezpieczna od wszystkiego; nic sam przez się nie czyniący, za nic w
odpowiedzi narodowi być nie mo e; nie samowładcą, ale ojcem i głową narodu być powinien i tym go
prawo i konstytucja niniejsza być uznaje i deklaruje. Dochody tak jak będą w paktach konwentach
opisane i prerogatywy tronowi właściwe, niniejszą konstytucją dla przyszłego elekta zawarowane,
tkniętymi być nie będą mogły.
Wszystkie akta publiczne, trybunały, sądy, magistratury, monety, stemple pod królewskim iść powinny
imieniem. Król, któremu wszelka moc dobrze czynienia zostawiona być powinna, mieć będzie ius
agratiandi na śmierć wskazanych prócz in criminibus status. Do króla rozporządzenie najwy sze
siłami zbrojnym krajowymi w czasie wojny i mianowanie komendantów wojska nale eć będzie, z wolą

6. atoli ich odmianą za wolą narodu. Patentować oficerów i mianować urzędników podług prawa
niniejszego opisu, nominować biskupów i senatorów podług opisu tego prawa oraz ministrów jako
urzędników pierwszych władzy wykonawczej jego będzie obowiązkiem.
Stra , czyli rada królewska, do dozoru całości i egzekucji praw królowi oddana, składać się będzie: 1-
mo z prymasa jako głowy duchowieństwa polskiego i jako prezesa Komisji Edukacyjnej, mogącego
być wyręczonym w Stra y Praw przez pierwszego ex ordine biskupa, którzy rezolucji podpisywać nie
mogą; 2-do z pięciu ministrów, to jest ministra policji, ministra pieczęci, ministra belli, ministra
skarbu, ministra pieczęci do spraw zagranicznych; 3-tio z dwóch sekretarzy, z których jeden protokół
Stra y, drugi protokół spraw zagranicznych trzymać będą, obydwa bez votum decydującego.
Następca tronu z małoletności wyszedłszy i przysięgę na konstytucję wykonawszy, na wszystkich
Stra y posiedzeniach, lecz bez głosu, przytomnym być mo e.
Marszałek sejmowy, jako na dwa lata wybrany, wchodzić będzie w liczbę zasiadających w Stra y bez
wdawania się w jej rezolucje, jedynie dla zwołania sejmu gotowego w takim zdarzeniu: gdyby on uznał
w przypadkach koniecznego zwołania sejmu gotowego wymagających rzetelną potrzebę, a król go
zwołać wzbraniał się; tedy ten e marszałek do posłów i senatorów wydać powinien listy okólne,
zwołując onych na sejm gotowy i powody zwołania tego wyra ając. Przypadki zaś do koniecznego
zwołania sejmu są tylko następujące:: 1-mo w gwałtownej potrzebie do prawa narodu ściągającej się,
a szczególniej w przypadku wojny ościennej, 2-do w przypadku wewnętrznego zamieszania gro ącego
rewolucją kraju lub kolizją między magistraturami, 3-tio w widocznym powszechnego głodu
niebezpieczeństwie, 4-to w osierociałym stanie Ojczyzny przez śmierć króla lub w niebezpiecznej jego
chorobie. Wszystkie rezolucje w Stra y roztrząsane będą przez skład wy ej wspomniany. Decyzja
królewska po wysłuchaniu wszystkich zdaniach przewa ać powinna, aby jedna była w wykonaniu
prawa wola. Przeto ka da ze Stra y rezolucja pod imieniem królewskim i z podpisem ręki jego
wychodzić będzie. Powinna jednak być podpisana tak e przez jednego z ministrów zasiadających w
Stra y i tak podpisana do posłuszeństwa wiązać będzie, i dopełniona być ma przez komisje lub przez
jakiekolwiek magistratury wykonawcze, w tych jednak szczególnie materiach, które wyraźnie
niniejszym prawem wyłączone nie są. W przypadku, gdyby aden z ministrów zasiadających decyzji
podpisać nie chciał, król odstąpi od tej decyzji, a gdyby przy niej upierał się, marszałek sejmowy w
tym przypadku upraszać się będzie o zwołanie sejmu gotowego; i je eli król opóźniać będzie zwołanie,
marszałek to wykonać powinien.
Jako nominowanie wszystkich ministrów, tak i wezwanie z nich jednego od ka dego administracji
wydziału do rady swojej, czyli Stra y, króla jest prawem. Wezwanie to ministra do zasiadania w Stra y
na dwa lata będzie z wolnym onego nadal przez króla potwierdzeniem Ministrowie do Stra y wezwani
w komisjach zasiadać nie mają.

7. W przypadku zaś, gdyby większość dwóch trzecich części wotów sekretnych obydwóch izb złączonych
na sejmie ministra bądź w Stra y, bądź w urzędzie odmiany ądała, król natychmiast na jego miejsce
innego nominować powinien.
Chcąc, aby Stra Praw narodowych była do ścisłej odpowiedzi narodowi za wszelkie onych
przestępstwa, stanowimy, i gdy ministrowie będą oskar eni, przez deputację do egzaminowania ich
czynności wyznaczoną, o przestępstwo prawa, odpowiadać mają z osób i majątków swoich. W
wszelkich takowych oskar eniach Stany zgromadzone prostą większością wotów izb złączonych
odesłać obwinionych ministrów mają do sądów sejmowych po sprawiedliwe i wyrównujące
przestępstwu ich ukaranie, lub przy dowiedzionej niewinności od sprawy i kary uwolnienie.
Dla porządnego władzy wykonawczej dopełnienia ustanawiamy oddzielne komisje mające związek ze
Stra ą i obowiązane do posłuszeństwa tej e Stra y. Komisarze do nich wybierani będą przez sejm dla
sprawowania urzędów swoich w przeciągu czasu prawem opisanego. Komisje te są: 1-mo Edukacji, 2-
do Policji, 3-tio Wojska, 4-to Skarbu.
Komisje porządkowe wojewódzkie, na tym sejmie ustanowione, równie do dozoru Stra y nale ące,
odbierać będą rozkazy przez wy ej wspomniane pośrednicze komisje respective co do obiektów ka dej
z nich władzy i obowiązków.
VIII. Władza sądownicza
Władza sądownicza nie mo e być wykonywana ani przez władzę prawodawczą, ani przez króla, lecz
przez magistratury na ten koniec ustanowione i wybierane. Powinna zaś być tak do miejsc
przywiązana, eby ka dy człowiek bliską dla siebie znalazł sprawiedliwość, eby przestępny widział
wszędzie groźną nad sobą rękę krajowego rządu.
1-mo Ustanawiamy przeto sąd pierwszej instancji dla ka dego województwa, ziemi i powiatu, do
których sędziowie wybierani będą na sejmikach. Sądy pierwszej instancji będą zawsze gotowe i
czuwające na oddanie sprawiedliwości tym, którzy jej potrzebują. Od tych sądów iść będzie apelacja
na trybunały główne, dla ka dej prowincji być mające, zło one równie z osób na sejmikach
wybranych. I te sądy, tak pierwszej, jako i ostatniej instancji będą sądami ziemiańskimi dla szlachty i
wszystkich właścicielów ziemskich z kimkolwiek in causis iuris et facti.
2-do Jurysdykcje zaś sądowe wszystkim miastom, podług prawa sejmu teraźniejszego o miastach
wolnych królewskich, zabezpieczamy.

8. 3-tio Sądy referendarskie, dla ka dej prowincji osobne, mieć chcemy w sprawach włościan wolnych
dawnymi prawami sądowi temu poddanych.
4-to Sądy zadworne asesorskie, relacyjne i kurlandzkie zachowujemy.
5-to Komisje wykonawcze będą miały sądy w sprawach do swej administracji nale ących.
6-to Oprócz sądów w sprawach cywilnych i kryminalnych dla wszystkich stanów będzie sąd najwy szy
sejmowy zwany, do którego przy otwarciu ka dego sejmu obrane będą osoby. Do tego sądu nale eć
będą występki przeciwko narodowi i królowi, czyli crimina status.
Nowy kodeks praw cywilnych i kryminalnych przez wyznaczone przez sejm osoby spisać rozkazujemy.
IX. Regencja
Stra będzie oraz regencja, mająca na czele królową albo w jej nieprzytomności prymasa. W tych
trzech tylko przypadkach miejsce mieć mo e regencja: 1-mo w czasie małoletności króla, 2-do w
czasie niemocy trwałe pomieszanie zmysłów sprawującej, 3-tio w przypadku gdyby król był wzięty na
wojnie. Mołoletność trwać tylko będzie do lat 18 zupełnych; a niemoc względem trwałego pomieszania
zmysłów deklarowana być nie mo e tylko przez sejm gotowy większością wotów trzech części
przeciwko czwartej izb złączonych. W tych przeto trzech przypadkach prymas korony polskiej sejm
natychmiast zwołać powinien, a gdyby prymas tę powinność zwłóczył, marszałek sejmowy listy okólne
do posłów i senatorów wyda. Sejm gotowy urządzi kolej zasiadania ministrów w regencji i królową do
zastąpienia króla w obowiązkach jego umocuje. A gdy król w pierwszym przypadku z małoletności
wyjdzie, w drugim do zupełnego przyjdzie zdrowia, w trzecim z niewoli powróci, regencja rachunek z
czynności swoich oddać mu powinna i odpowiadać narodowi za czas swego urzędowania, tak jak jest
przepisano o Stra y na ka dym ordynaryjnym sejmie, z osób i majątków swoich.
X. Edukacja dzieci królewskich
Synowie królewscy, których do następstwa tronu konstytucja przeznacza, są pierwszymi dziećmi
Ojczyzny, przeto baczność o dobre ich wychowanie do narodu nale y, bez uwłoczenia jednak prawom
rodzicielskim. Za rządu królewskiego sam król z Stra ą i wyznaczonym od Stanów dozorcą edukacji
królewiców wychowaniem ich zatrudniać się będzie. Za rządu regencji ta z wspomnianym dozorcą
edukację ich powierzoną mieć sobie będzie. W obydwóch przypadkach dozorca od Stanów wyznaczony
donosić winien na ka dym ordynaryjnym sejmie o edukacji i postępku królewiców. Komisji zaś
Edukacyjnej powinnością będzie podać układ instrukcji i edukacji synów królewskich do
potwierdzenia sejmowi, a to, aby jednostajnie w wychowaniu ich prawidła wpajały ciągle i wcześnie w
umysły przyszłych następców tronu religię, miłość cnoty, Ojczyzny, wolności i konstytucji krajowej.

9. XI. Siła zbrojna narodowa
Naród winien jest sobie samemu obronę od napaści i dla przestrzegania całości swojej. Wszyscy
przeto obywatele są obrońcami całości i swobód narodowych. Wojsko nic innego nie jest tylko
wyciągnięta siła obronna i porządna z ogólnej siły narodu. Naród winien wojsku swemu nagrodę i
powa anie za to, i się poświęca jedynie dla jego obrony. Wojsko winno narodowi strze enie granic i
spokojności powszechnej, słowem winno być jego najsilniejszą tarczą. Aby przeznaczenia tego
dopełniło nieomylnie, powinno zostawać ciągle pod posłuszeństwem władzy wykonawczej stosownie
do opisów prawa, powinno wykonać przysięgę na wierność narodowi i królowi, i na obronę
konstytucji narodowej. U yte być więc wojsko narodowe mo e na ogólną kraju obronę, na strze enie
fortec i granic, lub na pomoc prawu, gdyby kto egzekucji jego nie był posłusznym.
Sygnatariusze
* Stanisław Nałęcz Małachowski, referendarz wielki koronny, sejmowy i konfederacji prowincji
koronnych marszałek.
* Kazimierz ksią ę Sapieha, generał artylerii litewskiej, marszałek konfederacji Wielkiego Księstwa
Litewskiego.
* Józef Korwin Kossakowski, biskup inflancki i kurlandzki, następca koaudiutor biskupstwa
wileńskiego, jako deputowany.
* Antoni ksią ę Jabłonowski, kasztelan krakowski, deputat z Senatu Małej Polski.
* Symeon Kazimierz Szydłowski, kasztelan arnowski, deputowany z Senatu prowincji małopolskiej.
* Franciszek Antoni na Kwilczu Kwilecki, kasztelan kaliski, deputowany do konstytucji z Senatu z
prowincji wielkopolskiej.
* Kazimierz Konstanty Plater, kasztelan generała trockiego, deputowany do konstytucji z Senatu
Wielkiego Księstwa Litewskiego.
* Walerian Stroynowski, podkomorzy buski, poseł wołyński, z Małopolski deputat do konstytucji.
* Stanislaw Kostka Potocki, poseł lubelski, deputowany do konstytucji z prowincji małopolskiej.
* Jan Nepomucen Zboiński, poseł ziemi dobrzyńskiej, deputowany do konstytucji z prowincji
wielkopolskiej.
* Tomasz Nowowiejski, łowczy i poseł ziemi wyszogrodzkiej, deputowany do konstytucji.
* Józef Radzicki, podkomorzy i poseł ziemi zakroczymskiej, deputowany do konstytucji z prowincji
wielkopolskiej.
* Józef Zabiełło, poseł z Księstwa mudzkiego, deputowany do konstytucji.
* Jacek Puttkamer, poseł województwa mińskiego, deputowany do konstytucji z prowincji Wielkiego
Księstwa Litewskiego.